Με συγκίνηση δέχθηκα την πρόσκλησή σας να τιμήσουμε μαζί την Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Ηρώων και Μαρτύρων. Μου δίνετε έτσι την ευκαιρία να εκφράσω, και με την ιδιότητα πλέον του Δημάρχου Αθηναίων, τον βαθύ σεβασμό μου στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αλλά και στη διαδρομή ζωής των επιζώντων. Αυτών που είδαν την ανθρώπινη ζωή να χάνει οποιαδήποτε αξία και που, περισσότερο από την εμπειρία ενός φρικτού θανάτου, κλήθηκαν να ζήσουν τη φρίκη του κενού. Την απώλεια των οικείων και των φίλων, όλων εκείνων των προσώπων που αποτελούν τους ισχυρότερους δεσμούς μας με τη ζωή.
Η εξόντωση των 65.000 Ελλήνων Εβραίων δεν αποτέλεσε για την Ελλάδα μόνο μια ανθρωπιστική τραγωδία. Άφησε μια βαθειά πληγή, μια αναπηρία, στο ίδιο το σώμα της χώρας μας. Γιατί ο Εβραϊσμός υπήρξε πάντα μια αναπόσπαστη συνιστώσα της ιστορίας της. Στον χώρο που σήμερα ονομάζουμε Ελλάδα, υπήρχαν εβραϊκές κοινότητες ήδη από την αρχαιότητα. Περιοδεύοντας για πρώτη φορά εδώ, ο απόστολος Παύλος συνάντησε οργανωμένες κοινότητες στους Φιλίππους, στη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια, την Κόρινθο, ενδεχομένως και στην Αθήνα. Και όταν πολύ αργότερα, οι μακρινοί σας πρόγονοι αναγκάστηκαν να φύγουν από την Ισπανία, ήρθαν να προσθέσουν το δικό τους ανθρώπινο και πολιτισμικό κεφάλαιο στην πορεία διαμόρφωσης του νέου ελληνισμού.
Πολλές φορές με έχουν απασχολήσει τα πολιτικά, ηθικά και οντολογικά - θα έλεγα - προβλήματα, που έθεσε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Και ιδίως τα προβλήματα που έθεσε το Ολοκαύτωμα, το αδιανόητο γεγονός που σφράγισε τον 20ο αιώνα. Πώς συνέβη αυτό; Πώς μπόρεσε να συμβεί; Πώς άνθρωποι της πολιτισμένης Ευρώπης, άνθρωποι από χώρες με λαμπρή συμβολή στα υψηλότερα επιτεύγματα του πολιτισμού, έφτασαν να εξοντώσουν ψυχρά, μεθοδικά, σχεδιασμένα, εκατομμύρια άλλους ανθρώπους;
Ίσως - είπε με εξαιρετική διαύγεια η Χάνα Άρεντ - γιατί το έγκλημα μπορεί να είναι ασυνήθιστο, πρωτοφανές στην ανθρώπινη ιστορία, όχι όμως και ο εγκληματίας. Εκείνος, μπορεί να είναι ένας “συνηθισμένος άνθρωπος”, ένας γκρίζος γραφειοκράτης χωρίς κριτική σκέψη και ηθική υπευθυνότητα. Ίσως - θα πρόσθετα εγώ - γιατί τίποτε δεν είναι δεδομένο. Οι ιδέες και οι αξίες μας, οι αρχές της κοινωνικής μας συμβίωσης, ο ίδιος ο πολιτισμός μας, κρίνονται και επανακρίνονται συνεχώς. Πρέπει να επαναβεβαιώνονται σε κάθε εποχή, από κάθε γενιά, από κάθε άνθρωπο ξεχωριστά.
Ακριβώς πάνω σε αυτές τις αρχές οικοδομήθηκαν οι μεταπολεμικές δημοκρατίες. Σε ένα είδος ηθικής και πολιτικής δέσμευσης, ότι δεν θα επιτρέψουμε να επαναληφθεί το αδιανόητο, που, ωστόσο, είχαμε επιτρέψει να συμβεί στο παρελθόν. Πιστεύω πως ούτε αυτό πρέπει να το θεωρούμε δεδομένο. Οφείλουμε, μάλλον, να το αποδεικνύουμε συνεχώς. Σε έναν κόσμο που αλλάζει δραματικά, σε μια Ευρώπη που παραπαίει χωρίς αίσθηση προορισμού, σε μια χώρα που ζει τη δεινότερη κρίση της μεταπολεμικής περιόδου, εκατομμύρια άνθρωποι αισθάνονται σήμερα εκκρεμείς. Χωρίς σταθερά σημεία αναφοράς, φοβισμένοι από το παρόν, ανασφαλείς για το μέλλον. Η δυσανεξία προς το διαφορετικό, η απόρριψη του άλλου, η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός, μπορούν εύκολα να βρουν γόνιμο έδαφος.
Καλούμαστε να ζήσουμε σε μια δύσκολη εποχή. Καλούμαστε να συμβιώσουμε σε μια δύσκολη εποχή. Καλούμαστε, επομένως, να αποδείξουμε ότι η ανεκτικότητα, η αποδοχή, ο διάλογος, αποτελούν τις αναντικατάστατες αρχές της ειρηνικής και δημιουργικής συμβίωσης. Ότι συνιστούν το ίδιο το περιεχόμενο του πολιτισμού μας. Καλούμαστε, με άλλα λόγια, να κατακτήσουμε την κριτική σκέψη και την ηθική υπευθυνότητα που έλειψαν σε άλλες εποχές.
Και δεν μιλώ για μια κοινωνία που απλώς ανέχεται και δεν αποκλείει το διαφορετικό θρήσκευμα, τη διαφορετική εθνική προέλευση, το διαφορετικό χρώμα, τη διαφορετική επιλογή ταυτότητας και τρόπου ζωής. Μιλώ για μια κοινωνία που θεωρεί την ετερότητα πλούτο και βρίσκει στη διαφορετικότητα τη δύναμή της.
Νομίζω ότι οι προσπάθειές μας για ένα τέτοιο σκοπό, θα ήταν και ο καλύτερος φόρος τιμής για τους ανθρώπους που σήμερα τιμούμε.
