Ομιλία του δημάρχου Αθηναίων Γιώργου Καμίνη στο TEDxAcademy 2015, που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 26 Σεπτεμβρίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Κοιτάζοντας προς τα πίσω, συνειδητοποιώ ότι ένας καθοριστικός σταθμός στη ζωή μου ήταν ο θάνατος του πατέρα μου. Συνέβη το 1967, όταν είχα μόλις κλείσει τα 13 χρόνια. Ο πατέρας μου πέθανε ξαφνικά, από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, πολύ νέος, μόλις 50 χρονών. Η αγαπημένη μου μητέρα, ένας γλυκύτατος, αλλά μάλλον αδύναμος χαρακτήρας, δεν κατόρθωσε να αναπληρώσει το κενό του πατέρα, μάλλον το αντίθετο συνέβη. Παρουσίαζε διαρκώς, σε μένα και στις αδελφές μου, την απώλεια του πατέρα σαν μια ανεπανόρθωτη συμφορά που καθιστούσε το μέλλον μας εξαιρετικά αβέβαιο και επισφαλές.
Για μένα, το αγόρι της οικογένειας υπήρχε και κάτι άλλο, ένα κενό που δύσκολα μπορούσε να αναπληρωθεί. Γιατί, ένα αγόρι αρχίζει να διαμορφώνει αξίες και πρότυπα παρατηρώντας συνεχώς τον πατέρα του. Στην περίπτωσή μου αυτό δεν συνέβη ποτέ, γιατί ο πατέρας μου, πλοίαρχος του εμπορικού ναυτικού, απουσίαζε διαρκώς. Η απουσία αυτή, που την κατέστησε αμετάκλητη ο θάνατος, αναπληρώθηκε από μια κατασκευασμένη εικόνα, που τη δημιούργησε η μητέρα μου, εξιδανικεύοντας την πατρική φιγούρα. Γιατί η μητέρα μου μάς παρουσίαζε διαρκώς τον πατέρα μου ως μια εξαιρετική από κάθε άποψη προσωπικότητα: ‘Έξυπνος, πολυμήχανος, τολμηρός και αυτοδημιούργητος. Η εξιδανίκευση αυτή γέννησε μέσα μου μια ροπή προς την ταύτιση με την πατρική φιγούρα. Σταδιακά άρχισα να προβάλω στο μέλλον μια ιδανική αυτοεικόνα: θα γίνω ένας τολμηρός καπετάνιος, που θα ταξιδεύει διαρκώς. Αυτό το αέναο ταξίδι σημαδεύτηκε όμως στην αφετηρία του από το αρχικό τραύμα της πένθους και της ανασφάλειας για τα μελλούμενα. Ξεκίνησε δηλαδή μεμια μεγάλη δόση οδύνης και φόβου.
Άλλωστε, από την πρώτη παιδική ηλικία αρχίζει και η εξοικείωση με τα «ταξίδια». Ταξίδια καταρχάς μέσα στον χώρο. Γέννηση στη Αμερική, επιστροφή στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια, στη συνέχεια ένας περίπου χρόνος παραμονής στην Ιαπωνία και πάλι επιστροφή στην Ελλάδα. Η εξοικείωσή μου με τον κοσμοπολιτισμό έχει εδώ τη ρίζα της. Από μικρός αισθανόμουν πολίτης του κόσμου. Επιπλέον, σε ηλικία δέκα χρονών μπήκα εσωτερικός σε οικοτροφείο, κατάσταση με την οποία δεν συμφιλιώθηκα. Παρέμεινα ένας κατά βάση δυστυχής οικότροφος επί τρία χρόνια, από τα 10 έως τα 13 που πέθανε ο πατέρας.
Όλα αυτά ευνόησαν την ανάπτυξη μιας συναισθηματικής νοημοσύνης. Αναφέρομαι σε μια ικανότητα ενσυναίσθησης, το να μπορείς να μπαίνεις στη θέση του άλλου, γιατί ο ίδιος έχεις βιώσει πένθος και αγωνία. Το ταξίδι λοιπόν γίνεται με έναν <<καπετάνιο>> που θέλει μεν να είναι τολμηρός και αποφασιστικός, όπως επιτάσσει το πατρικό ιδανικό, δεν είναι όμως ανυποψίαστος, γιατί ήδη έχει περάσει αρκετά. Πρόκειται για τη σταδιακή διαδικασία ανάπτυξης μιας ικανότητας στάθμισης καταστάσεων, όπου εμπλέκεται ολόκληρη η προσωπικότητα, αυτό που θα αποκαλούσα συγκρότηση ¨δομημένης συναίσθησης¨.
Σταδιακά πάντως διαμορφώθηκε μέσα μου μια στρατηγική επιβίωσης, όπου η απώλεια και το πένθος, συνδυάστηκαν με την πρώιμη ανάληψη ευθυνών. Βλέπετε, στα 13 μου έπρεπε εγώ να γίνω ο άνδρας του σπιτού. Κι εδώ ο ρόλος του καπετάνιου ταίριαζε γάντι, Γιατί καπετάνιος είναι και μία πατρική φιγούρα, αφού έχει την ευθύνη να οδηγήσει με ασφάλεια το καράβι στον προορισμό του και να προστατεύει διαρκώς το πλήρωμά του.
Για πυξίδα εδώ, όταν ήλθε η ώρα να αποφασίσω ποιον πανεπιστημιακό κλάδι θα ακολουθούσα, επέλεξα το Δίκαιο, γιατί σε αυτό έβρισκα την ισορροπία, τη σύνθεση, τη στάθμιση σύμφωνα με μία συγκροτημένη διαίσθηση. Όχι σαν μία απλή διαδικασία ανάλυςης κόστους - ωφέλειας. Στο Δίκαιο, και μάλιστα το Συνταγματικό, με τη βοήθεια του δασκάλου μου Αριστόβουλου Μάνεση κατάλαβα ότι ¨εάν δεν μπεις στα παπούτσια του άλλου δεν υπάρχει πάθος, δεν καταννοείς, δεν συμμετέχεις, δεν εμπλέκεσαι, δεν συγκροτείς τη διαίσθησή σου, ολόκληρο τον εαυτό σου. Απλώς παρατηρείς και καταγράφεις εξωτερικά, είσαι περιηγητής, όχι κατετάνιος. Εδώ παρενεβλήθησαν και άλλα ταξίδια στο πλαίσιο της επιστημονικής μου έρευνας. Δύο χρόνια παραμονής στο Παρίσι, άλλα δύο στη Μαδρίτη και αργότερα ένας χρόνος παραμονής στη Χαϊδελβέργη.
Όταν αργότερα έγινα πανεπιστημιακός δάσκαλος, σε αντίθεση με τη συντριπτική πλειονότητα των συναδέλφων μου, ουδέποτε άσκησα δικηγορία. Ίσως η αντίληψή μου για το δικηγορικό επάγγελμα να ήταν κάπως απλοϊκή, αλλά μου φαινόταν τότε αδιανόητο ότι ως δικηγόρος θα έπρεπε να υποστηρίξω κάτι που δεν πίστευα. ‘Έτσι δεν έγινα δικηγόρος, έγινα όμως Συνήγορος του Πολίτη, όπου έχεις το καθήκον να υπερασπιστείς αυτό που πιστεύεις, δηλαδή τη συνταγματική νομιμότητα. Στην αρχή ως Βοηθός Συνήγορος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στη συνέχεια εκλέχτηκα το 2003 από τη Βουλή Συνήγορος του Πολίτη και επανεκλέχθηκα το 2008. Ο θεσμός του Συνήγορου του Πολίτη υπήρξε και παραμένει πρωτοπόρος για τα ελληνικά δεδομένα. Καταρχάς για τον υποδειγματικό τρόπο που λειτουργεί. Μια νησίδα συνέπειας και σεβασμού του πολίτη μέσα στο χάος της ελληνικής δημόσιας διοίκησης. Αλλά και για τις γερά τεκμηριωμένες θέσεις που έχει κατά καιρούς υποστηρίξει σε όλο το εύρος των θεμάτων με τα οποία έχει ασχοληθεί: Ατομικά δικαιώματα, προστασία περιβάλλοντος, κοινωνικά δικαιώματα, προάσπιση των αρχών της χρηστής διοίκησης, δικαιώματα του παιδιού, ισότητα των φύλων. Τα πάντα.
Το Καλοκαίρι του 2010 ήλθε όμως η μεγάλη τομή. Μετά από τόσα χρόνια στον Συνήγορο του Πολίτη, ένιωθα πια ότι αυτός ο κύκλος στη ζωή μου είχε κλείσει. Νέο ταξίδι λοιπόν. Γι’ αυτό και όταν μου απευθύνθηκε η πρόταση να είμαι ανεξάρτητος υποψήφιος δήμαρχος στις δημοτικές εκλογές δέχτηκα. Τώρα που το σκέφτομαι δέχθηκα γιατί συναντήθηκε η επιθυμία μου για το νέο ταξίδι με τη διαπίστωση ότι η Αθήνα δεν ήταν πια μόνο μια πόλη αλλά μία πύλη. Πύλη στον νέο πολιτισμό, στην παγκοσμιοποίηση, εκεί δηλαδή που συντελούνται νέα πράγματα, εργαστήρι στα δίκτυα του κόσμου. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, συντελείται μία τεράστια πλανητική μεταβολή. Σταδιακά τα εθνικά σύνορα ξεθωριάζουν και αναδύονται οι πόλεις. Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, το 70% του πληθυσμού ζει στις πόλεις. Το 2050 αυτό θα ισχύει για το σύνολο του πλανήτη. Οι πόλεις είναι τα μεγάλα εργαστήρια του μέλλοντος. Εκεί συσσωρεύονται και συμπυκνώνονται με εκρηκτική δύναμη τα μεγάλα σύγχρονα προβλήματα: εγκληματικότητα, μεγάλη συρροή πληθυσμών και εθνοτήτων με πρόκληση εντάσεων, μόλυνση περιβάλλοντος, χρήση ναρκωτικών, μεγάλες κοινωνικές ανισότητες. Στις πόλεις όμως συντελούναι και μεγάλα επιτεύγματα: καινοτομία και επιχειρηματικότητα, τα ερευνητικά κέντρα και τα μεγάλα πανεπιστήμια, η άνθηση όλων σχεδών των μορφών πολιτισμού κ.λπ.
Ήταν ανέλπιστο τότε, αλλά είχα μάθει να ελπίζω και να προσπαθώ τα ανέπλιστα. Τότε πάντως κατάλαβα τι σημαίνει στην πράξη ασκώ διοίκηση και μάλιστα σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Ομολογώ ότι στην αρχή αισθανόμουν ότι είχα ναυαγήσει στον ωκεανό με μόνη πυξίδα το βασικό μου ένστικτο. Ουδέποτε δείλιασα μπροστά στα καθημερινά προβλήματα που κατέκλυζαν και κατακλύζουν το γραφείο μου. Προσπάθησα να οργανώσω τον δήμο με βάση τη χρηστή διοίκηση και τη διαφάνεια. Παράλληλα, σκέφτηκα ότι δεν θα ανακαλύψουμε εμείς την Αμερική. Πρέπει να δώσουμε τη δυνατότητα στους πολίτες να συνεργαστούν μαζί μας, να αξιοποιήσουμε τη διεθνή εμπειρία άλλων πόλεων, μέσα από την συμμετοχή μας σε ευρωπαϊκά και διεθνή δίκτυα. Οικοδομήσαμε σχέσεις εκτίμησης και εμπιστοσύνης με την ΕΕ σε μια περίοδο που η χώρα ταλανιζόταν και αμφιταλαντευόταν, όπως γνωρίζετε. Για πρώτη φορά ο δήμος Αθηναίων απέκτησε ένα στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη της πόλης με έμφαση στη δημιουργία θέσεων εργασίας για νέους καινοτόμους επιχειρηματίες, για κοινωνικούς επιχειρηματίες. Προσπάθησα μαζί με τους συνεργάτες μου να δούμε τον ρόλο του δήμου αλλιώς. Να κινητοποιήσουμε όλες τις δημιουργικές δυνάμεις της πόλης, τον ιδιωτικό τομέα, τα Πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα, τους παράγοντες του τουρισμού, να συνεργαστούν με τον δήμο που πλέον λειτουργεί ως ομπρέλα που αγκαλιάζει όσους δημιουργούν προς όφελος της Αθήνας και των Αθηναίων.
Επανεκλέχτηκα την άνοιξη του 2014. Όπως συχνά λέω στους συνεργάτες μου, ο κόσμος δεν μας επανεξέλεξε γιατί μεταμορφώσαμε ριζικά την Αθήνα. Τούτο άλλωστε θα ήταν αδύνατο την εποχή που αναλάβαμε. Αυτό που ο λαός της Αθήνας επιβράβευσε στην πρώτη θητεία μας ήταν κυρίως το ήθος με το οποίο ασκήσαμε την εξουσία. Με σοβαρότητα και ευθύνη, απέναντι στο δημόσιο χρήμα και τους θεσμούς. Σήμερα, εξοπλισμένοι με μεγαλύτερη πείρα, με πιο ισχυρή δημοτική ομάδα, με εξωστρέφεια και σοβαρή διεθνή δράση, προσπαθούμε να επιβάλουμε έναν διαφορετικό τρόπο διοίκησης που δίνει τον πρώτο λόγο στους πολίτες και αξιοποιεί τη διεθνή εμπειρία διοίκησης των πόλεων.
Συχνά με ρωτάνε πώς αισθάνομαι που από το Πανεπιστήμιο μεταπήδησα στην πολιτική. Η καθημερινότητα βεβαίως είναι ριζικά διαφορετική.‘Όμως ο τρόπος σκέψης παραμένει ο ίδιος. Αυτό που δίδαξα ως καθηγητής ήταν η προσήλωση στη νομιμότητα˙ όχι σαν μια εμμονή στην τυπολατρία, αλλά ως μια διαρκή εφαρμογή και στάθμιση συνταγματικών κανόνων, αρχών και αξιών. Αυτό υπέδειξα στη συνέχεια στη δημόσια διοίκηση ως Συνήγορος του Πολίτη. Και αυτό που υποστήριξα ως Συνήγορος, εφαρμόζω σήμερα ως δήμαρχος.
Τα ταξίδια δηλαδή διαδέχονταν το ένα το άλλο, η πυξίδα όμως παρέμενε σταθερή. Γι’αυτό και δεν δίστασα ούτε στιγμή να απαγορεύσω στη Χρυσή Αυγή τη διανομή τροφίμων «μόνο σε έλληνες». Γιατί αυτό προσβάλλει την ανθρώπινη αξία και είναι ανεπίτρεπτο ένας δημοκρατικός Δήμος να παραχωρεί δημόσιο χώρο για μια τέτοια ρατσιστική ενέργεια.
Δεν φανταζόμουν, ξέρετε, ότι προετοιμάζοντας αυτή την ομιλία, θα σκάλιζα τόσο βαθιά στο παρελθόν. Σας ευχαριστώ όμως που μου δώσατε την ευκαιρία να πλησιάσω με τρυφερότητα και συγκίνηση τον δεκατριάχρονο Γιώργο, να του κρατήσω το χέρι, να τον βεβαιώσω ότι παρ’όλες τις μπόρες και τις καταιγίδες, το ταξίδι συνεχίζεται, με την ίδια πυξίδα στο χέρι να μας οδηγεί και τους δύο. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας¨ .
